مقدمه:

از آن جا که احداث بام سبز در برنامه ریزی شهری  بیشتر شهرهای پیشرفته جهان به صورت یک دستورالعمل اجرایی در ساختمان سازیدرآمده است،  لزوم استفاده از انرژی های پاک وتوجه به محیط زیست و ساکنان آن در گستره زمانی  نامحدو د ضروری به نظر می رسد.  امروزدر آلمان بطور تخمینی 10 %  از خانه ها دارای بام سبزند.  درشهر توکیو  برنامه توکیو 2000   در آوریل  2001 وارد عمل شد ، در این برنامه  فضای قابل استفاده  ساختمان های جدید  با متراژ بیش از 1000 متر مربع  باید دارای 20 % فضای سبز باشند.  بام سبز در برنامه ریزی شهری شمال آمریکا  در جاهایی مثل شیکاگو، پرتلند ، اورگن و تورنتو کانادا   موثر بوده  و  در نظر گرفته می شود. در شیکاگوجایی که 20000 فوت مربع  بام سبزدر بالای شهرداری آن قرارگرفته  قانون ذخیره سازی  انرژی  شیکاگو  در سال 2002  تصویب شد و مقرر گردید  ساختمان سازی جدید  باید دارای بام سبز یا بام انعکاسی  باشد. درونکوور افزایش جمعیت افزایش ناپایداری  در دو زمینه  مصرف  انرژی   و فاضلاب  است و متخصصین تشخیص داده اند  که تکنولوژی بام سبز  به حل این دو موضوع کمک خواهد نمود.

باتوجه به اثرات زیست محیطی وتنوع گونه های جاندار بام سبز موجب تاثیرات مثبت نسبت به محیط می شود. کاهش آلودگی ناشی از فاضلاب واقزایش میزان اکسیژن لازم برای انسان از دیگر اثرات مثبت بام سبز محسوب می شود. ازآن جا که پیشینیان در طول زمان از ویژگیهای این نوع بام بهره جسته اند، استفاده از آن در محیط شهری  ضمن جذب سر وصدا وخنک سازی باکاهش مصرف انرژی همراه است. ساکنین بام سبز با تولید مواد غذایی  گیاهی  با نثبیت خاک یک سیستم  پایدار را ایجادمی کند. جستجو وسرمایه گذاری  در تکنولوژی بام سبزمهمترین روشی است  که به شهر های ما  اجازه رشد و توسعه  با اطمینان از حفاظت  و ادامه حیات  بشر و محیط  می دهد. به نظر می رسد که زمان آن رسیده است که ایران نیز در مقیاس کلان شهرهایی چون تهران بایستی در این راستا گامی بردارد.

 پیشینه بام باغ:

بام سبز هزاران سال پیش  در باغ های معلق بابل   گزارش شده و پس از آن   صدها سال پیش   بویژه در اروپا ی غربی  بکار می رفته ، اما هنوزنحوه تشکیل آن  دراقلیم های محلی  به خوبی شناخته شده نیست.

 اولین بام سبز گزارش شده درتاریخ بشری  باغ های معلق بابل است . هووَخشَترَه  که دوره حکومت وی از ۶۲۵ تا ۵۸۵ قبا از میلاد مسیح است، از جمله تواناترین پادشاهان دوره تاریخی ماد بود. هووخشتره پسر فَروَرتیش و نوه دیاکو بود. هووخشتره ارتش ماد را تجدید سازمان و  نو -سازی کرد و با نَبوپَلَّسَر شاه بابل متحد شد . برای استوارسازی این اتحاد، دختر هووخشتره به نام آمتیس به همسری پسر نبوپلسر یعنی بخت‌النصر دوم درآمد.

آمتیس از زندگی در جلگه میان ‌رودان(بین النهرین) دلگیر شد و برای کوه های  بلند میهنش دلتنگی بسیار کرد. از این رو بُخت‌النصر دوم به  عنوان هدیه برای همسرش دستوساختن  باغ‌های معلق بابل را داد تا  بلندای دیوارهای  آن  برای آمتیس حکم کوهساران کشورش را داشته  باشد.

شیوه های  معماری و آثار بدست آمده چنین عظمتی را در این سرزمین به اثبات رسانده است. برج  بابل  از عالی ترین نشانه های  معماری بشری است که دارای هفت برج بزرگ با دیواره هائی از کاشیهای  منقش و درخشنده بوده است و هر برج 200 متر ارتفاع داشته است . در نزدیکی برج بابل قصر با شکوهی توسط بخت النصر پادشاه بابل  ساخته شده بود با دیوارهای آجری زرد رنگ و کف سنگفرش با مجسمه هائی تراشیده شده از سنگ به شکل شیر.با فاصله ای از همین قصر و در واقع بیرون از شهر باغ های معلق بابل قرار داشتند که این باغ ها از عجایب عالم و از شاهکار های  معماری محسوب می شوند . این باغها که به روایتی 5 تراس منطبق بودند به دستور نینوس پادشاه دیگر بابل برای همسرش سمیرامیس در کنار رود فرات بنا گردیدند.

برای ایجاد قدرت در پایه های  این بنا ها از ستونهای سنگی مربع به ضلع 5 متر استفاده کرده بودند.  طبقات به وسیله مواد خاصی عایق بندی شده بودند تا از نفوذ آب باران به طبقات زیرین جلوگیری شود. برای آبیاری هر یک از طبقات (باغ ها ) آب فرات را مستقیما به آنها تا بالاترین قسمت هدایت میکردند . ( با توجه به اینکه در دو طرف این بناها کوه هائی مرتفع قرار نداشتند تا از خاصیت آرتزین استفاده شود این امر یکی از عجایب این بنا را نشان میدهد ) این باغ ها ( تراس های آن ) مشرف بر رود فرات وشهر بابل بود و چشم انداز زیبائی داشت و عبور و مرور قافله ها و کاروان های  تجاری شرق و غرب از آن مشاهده می گردید . این بنا در حدود 600 ق . م  ساخته شد ولی اکنون آثاری از ساختمانهای آن مشاهده نمی شودو فقط از آجرهای باقیمانده آن سدی طویل بر روی رود فرات بسته شده است .

تصویر1-2 باغهای معلق بابل ، ۶۲۵ تا ۵۸۵ قبل از میلاد مسیح

تعریف بام باغ:

بام باغ که بام سبز، بام گیاهی وبام زیستی نیزنامیده می شود، یک سیستم سبک وزن مهندسی سازاست که رشد گیاه  را در بام میسر ساخته ودرعین حال ازبام  محفاظت می کند.

درحالیکه  بام باغ  تکیه بر گلدان های سنگین  و باغبان دارد، سیستم های باغ سبز  مجموعه وسیعی  از زندگی گیاهی  می باشند. بام سبز نه تنها سطحی است که با رنگ سبز پوشیده شده بلکه یک سطح زنده ازگیاهان رویشی در لایه خاک در بالای بام است. یک لایه خاک کم عمق یا ضخیم همراه باپوشش لایة زیرتر خاک که در بخش مواد به آن اشاره خواهد شد درپوستة بام پخش شده اند .گاه این پوشش  همراه با محافظ  ریشه ای واغلب با یک لایه زهکشی  درزیرآن همراه است و  گونه های گیاهان مقاوم در برابر خشکی  درآن رشد می یابند.

 معمولا سدوم ( گل ناز ) در پوشش گیاهی بام های گسترده  انتخاب می گردد. این مسئله موجب شکل دهی حصیر پوشش جالبی از گلها می شود که چشم انداز آن با فصل ها تغییر می یابد . پوشش گیاهی سقف به  هیچ وجه پوسته ضد آب  آنرا  نابود نمی سازد. در واقع این پوشش از صدمات اشعة ماورای بنفش که دائما روی  آن می تابد محافظت می کند.                                                                                                    

وقتی که دربارة بام سبز صحبت می شود تمایزی بین بام های سبز گسترده و متمرکز وجود دارد یک بام گسترده یک لایة نازک خاک و گیاهان مقاوم خشکی را دارد و اغلب نیاز به کمی نگهداری است و حتی هیچ نوع نگهداری لازم ندارد . تنها محدودیت آن،انتخاب گیاهان است  یک بام سبز متمرکز لایة خاک ضخیم تری دارد و شبیه باغ معمولی است با درختان و بوته ها و البته نیاز به نگهداری نظیر یک باغ دارد و فقط باید روی سقف هایی بنا شوند که بتواند بار سنگین را تحمل کنند . 

تصویر3-  بام سبز در مرکز فرهنکی ، کانادا              تصویر4- مرکز مراقبت طولانی مدت خواهرذران مرسی ،اجرا: زرو فلور                       

استفاده از پوشش گیاهی روی بام یک اختراع جدید نیست. بام های چمنی یک تکنیک ساختمان سازی متعارف و سنتی در بسیاری از نقاط ا ست. هر چند در دهة اخیر روش های جدیدی به دلیل نیازمندی هایی که امروزه در شهرها داریم توسعه یافته است . تفاوت بین یک بام سبز جدید و یک بام سبز چمنی سنتی قابل توجه است و این مربوط به تفاوت اهداف و مواد بکار رفته و در دسترس می شود .  هدف اصلی در گذشته  استفاده از چمن به منظور عایق بندی و حذف لایه آب بندی بود که اغلب با پوست درختان غان صورت می گرفت . امروزه  اساسا هدف  محیطی – اقتصادی و دررابطه با بهبود مدیریت اصلاح فاضلاب سطحی ؛ سلامتی و زیبایی شناسی است .

بام سبز دارای فواید اختصاصی وعمومی بسیار است از آن جمله:

 فواید اختصاصی  شامل :

1 – فواید  اقتصادی: کاهش هزینه های گرمایش و سرمایش  و افزایش  ارزش دارایی در کانادا  یک خانه یک طبقه ای   با بام علفی  و پوشش خاک  9/3  اینچ  مورد مطالعه قرار گرفت  و نشان داده شد که بام سبز  موجب کاهش  25 %  انرژی سرمایش  در تابستان شده  است .

- حفاظت از پوسته بام:  بام سبز می تواند طول عمر پوسته بام  رااز طریق حفاظت  در مقابل اشعه فوق بنفش  ودر پی آن انبساط وانقباض ناشی از نوسانات حرارتی  افزایش دهد. بیشتربام ها  هر 15 تا 20 سال  باید جایگزین  شوند  بعضی بام های سبز درآلمان  تا 40  سال بدون نیاز به هیچ تعویضی عمر کرده اند.

 - عایق  صوتی : بام پوشیده با خاک  وگیاهان  می تواند عایق صوتی باشد.

-  فضاهای مطبوع  و تفریحی:  بام سبز فضاهای  طبیعی  و زیبایی  برای تفریح  فراهم می سلزد.

 - تولید غذا:  یک بام سبز با طراحی خوب  می تواند دارای  گیاهان  وسبزیجات  رایج درباغ  سنتی  باشد . یک هتل  درونکوور کانادا  سبزیجات خود را روی  بام سبزپرورش داده  وبا این روش  درهزینه غذای آشپز خانه خود  30000 دلار   در سال صرفه جویی کرده است . 

  فواید عمومی  شامل  :

1 – کاهش  اثرات جزایر گرمایی شهرها:  اصطلاح  اثر  جزیره گرمایی  به اختلاف  حرارت  بین  شهر و حومه آن اتلاق  می شود. این اختلاف حتی  می تواند  تا 10  درجه  بین  شهر و حومه آن  باشد. بام سبز با اثر جزیره گرمایی  با افزایش پوشش گیاهی   که به چشم انداز  شهر اضافه شده  مقابله  می کند. گیاهان محیط اطراف خود رااز طریق چرخه طبیعی  تبخیر  - تعرق  خنک می سازند.

تصویر5- تاثیر بام سبز بر کاهش دمای جزایر گرمایی

 مراکز شهری

2- حفاظت  از فاضلاب:  فاضلاب  مسئله جدی آلودگی آب است .  بام سبز75 %  از  بارش  یک  اینچی  باران  را دریافت  می کند . بام  سبز بار بیش از حد سیستم های مجاری فاضلاب  راآرام  می سازد . یک  کانال از از پشت  بام  به مجاری فاضلاب  موجب جاری شدن  فاضلاب  روی پیاده رو می شودکه در بالای خود  ذرات  خطرناک را حمل می کند .  در طی بارش شدید بیشتر  شهرها مجازی فاضلاب  خود را با مجاری  فاضلاب خانگی  وصل   می کنند و به این ترتیب  بار فاضلاب بیشتر می شودکه این عمل موجب افزایش  فشار برتاسیسات گندزدایی  خواهد بود می شود.  عدم ترمیم مجاری فاضلاب  آبراه های  شهررا بی اثر خواهد کرد .

3 – اصلاح کیفیت  آب  بام سبز با جذب  دی اکسید کربن  و تولید اکسیژن  موجب  تصفیه هوا  می شود .  فقط 1/5 متر مربع  علف سبز نبریده  ( زنده ) اکسیژن کافی  سالانه   یک  شخص را فراهم می سازد. یک متر مربع  ( 10.76  فوت مربع)  از بام سبز علفی می تواند   2/0  کیلوگرم  از ذرات معلق  هوا را در سال  حذف نماید.

4 -  ذخیره انرژی: نقش ابزاری دیگر بام سبز  توانایی کاهش  حرارت اطراف شهرها است  دمای کم  در ماه های تابستان  موجب  کاهش  تقاضای الکتریسیته می شود.  در طی ماه های زمستان  بام سبز می تواندعایق مهمی  باشد وکاهش تقاضای  انرژی گرمایی را فراهم نماید . 

انواع بام سبز

بام های باپوشش گیاهی که اکنون دراروپا بطورگسترده برای ذخیره انرژی وکاهش اثرجزایر گرمایی نواحی شهری و بهبود محیط شهری بکار می رود، به طور کلی به سه نوع تقسیم می شود:

 1 – بام سبز گسترده: نیاز به 1 تا 5 اینچ ( کمتر از 15 سانتیمتر) عمق خاک و اساسا گیاهان با ریشه های کم عمق دارد و نوعا شبیه چمنزار است این نوع بام باری در حدود 80 تا15 فوت مربع / پوند به بام اضافه می کند. این نوع بام نوعا نیاز به اصلاح ساختارندارد. هزینه بام سبز گسترده درحدود12 دلار برای هرفوت مربع درآمریکااست واین هزینه شامل کلیه مصالح لازم ازعایق بندی رطوبتی بام تا انواع گیاهان لازم خواهد بود .

2 – بام سبز متمرکز: این بام حداقل به 1 فوت عمق خاک نیاز دارد و در واقع ضامن ایجاد یک باغ است که این باغ شامل درختان بوته ها و سایرمناظر تزئینی است . این بام باری حدود پوند 150 – 80را به بام اضافه می کند ونیازبه نگهداری زیاد دارد. به جهت ایمنی ناشی از بار اضافی، ساختمان نیاز به ظرفیت باربری بیشتری دارد .

3 – بام سبز هیبرید ( ترکیبی ) : ترکیبی ازدو بام گسترده و متمرکزاست. دارای فواید دو نوع بام ذکرشده می باشد، اما دارای ظرفیت باربیشتری است.  درعین حال سبز شدن درداخل پانلهای گسترده  سبک وزنی صورت می گیرد .

تصویر6: تورنتو کانادا، نمونه بام سبز گسترده               تصویر7: ونکوورکانادا، نمونه  بام سبز هیبریدی

 طراحی بام سبز:

به محض آنکه به انگیزه هاواهداف  می اندیشید، اولین چیزی که به آن نیازمندید  توجه به  شرایط فیزیکی ساختمان وسایت هنگام احداث  بام سبز خواهد بود. اینکه تا چه اندازه پروژه یک ساختمان کاملا جدید و یا مناسب سازی ساختمانی قدیمی  جهت احداث  باشد. جندین وضعیت برای مشتری  در نظر گرفته می  شود .

مشخصات فیزیکی بام که بایددر هنگام طراحی بدان نوجه شود :

شیب:  شیب  30- 1 درجه برای جلو گیری از فرسایش و رانش خاک مناسب است  است وموجب  تثبیت خاک خواهد شد.  طول  بام از پشته  تا لبه بام بر روی  ( درصد رطوبت  خاک )  اثر دارد.آب  حاصل  دراثر نیروی  موئینگی  در داخل  خاک  می ایستداما فقط  تا فاصله  کوتاهی از خاک  رطوبت باقی می ماند .  شرایط  خشک تر ی   در سمت بالای بام   وجود دارد.

جهت  :  جبهه شمالی و جنوبی  بام   شرایط  نور  و گرمایی متفاوتی  دارند .  همچنین  اگر بخشی  از بام  در سایه   درختان  یا ساختمان های  دیگر باشد ، پوشش گیاهی به شکل متفاوتی  رشد خواهد کرد . همچنین  مکانهایی  در بام  هست که آب بیشتری مثلا  از ساختمان های  مجاور   دریافت  می کند  .  یا بعضی مکان ها مثلا  زیر طره  ساختمان مجاور ممکن است  آبی دریافت نکنند.  در هریک از موارد  استفاده از سنگریزه   به جای پوشش گیاهی خشک  شده  زیباتر به نظر می آید، مگر آنکه قصد داشته باشید  که با آبیاری  آن قسمت را سبز نگهدارید .

باد  :  بام سبز  نسبت  به بام های  ساخته شده  با مواد دیگر  در معرض خطر کمتری  نسبت  به توفان  است . تجارب  نشان داده  که بعد از یک توفان  سخت  در سوئد   بام سبز  تازه احداث  خسارت کمتری  نسبت  به سایر بام ها داشته است .  در جاهایی که باد زیادی می وزد  نیاز به استفاده از شبکه های  محافظی است  که خوب  به بام  پیچ  شده باشند  .  پیچ  همراه با واشر  پلاستیکی  غیر از صدمه  به  لایه آب بندی   در داخل خاک  مدت زیادی دوام نخواهد داشت .

تصویر8- بام سبز درکتابخانه عمومی ونگوور کانادا               نصویر9-بام سبزدر ساختمان شهرداری شیکاگو

 وزن  :  قبل از نصب  بام سبز  باید  در مورد میزان بار اضافی  که سازه   می تواند  تحمل کند  اطلاع یابید . یک لایه نازک بام سبز وزنی معادل 50کیلوگرم بر مترمربع در زمانی که  اشباع از  آب باشد دارد ، نمونه های سبکتری نیز موجود است که با استفاده از پشم سنگ  است ،یک لایه  با آن به جای لایه خاک ، وزنی  معادل 35  کیلوگرم بر متر مربع را میتواند تحمل کند . در مقایسه بااین ها ، موزائیک دارای وزنی حدود 37-33 کیلوگرم است . اگر در ناحیه برف پیش بینی میشود وزن برف را نیز باید به آن اضافه کرد .

مصالح:

1 - مواد ضد آب – اگر آب روی سقف بام بماند به ساختمان صدمه نمی زند . لایه  ساخته شده  از مواد ضد آب تا قبل از آنکه از نظر فیزیکی تخریب شوند می تواند محافظ ساختمان باشد .خاک  و پوشش گیاهی  از پوسته بام  درمقابل  تاثیرات  اشعه فوق بنفش محافظت  می کند .  البته  پوسته بام  باید در وضعیت   خوبی قبل از نصب بام سبز  باشد.استفاده از  یک لایه پوشش قیری از نشت آب جلو گیری خواهد نمود  .

2 - تثبیت کننده های ریشه : کشورهای مختلف شیوه هاو قواعد مختلفی برای ساختن بام سبز دارند و بعضی از کشورها هم قاعده ای ندارند . درآلمان یک لایه تثبیت کننده زیر بام کار گذاشته می شود.به این دلیل که ریشه نتواند به لایه آب بندی صدمه زند . تثبیت کننده ریشه به لایه زهکشی نیز کمک میکند . این لایه ممکن است دارای منشا شیمیایی باشد و برای گیاهان مسموم کننده بوده  یا  از یک لایه نازک مس ساخته شده باشد یا از  لاستیکی  مصنوعی  که درز نداشته باشد  .

اگر انگیزه شما از داشتن بام سبزملاحظات اکولوژیکی و معماری پایدار است حتما با پیمانکار مربوطه مشاوره کنید. در سوئد 5 – 2 cm خاک در پوشش گیاهی بامهای گسترده که فقط سدوم و خزه در آن رشد می کنند  مناسب تشخیص داده شده و دیگر به  تثبیت کننده ریشه نیازی  نیست .

از آنجا که سدوم ریشه ضعیفی دارد و خزه ریشه ندارد. اگر لایه ضخیم تر باشد آب بیشتری را در خود نگه می دارد که به رشد علف هرز کمک می کند . تجربه سوئد  استفاده از  حصیر لاستیکی برای حفاظت از  لایه های قیری  بام  هنگام نصب  بام  با لایه ضخیم خاک است  و از رشد  علف هرز جلوگیری می  کند.

4 - مواد زهکشی :  دلیل اصلی استفاده از لایه زهکشی در زیر لایة خاک جلوگیری از فرسایش است دلیل دوم در رابطه با بام های هموار ، شکل دهی گودال است . پوشش گیاهی سدوم با شرایط خشک سازگارند و در آب  شناور خواهند شد  و صدمه خواهند دید. . عملکرد دیگر مواد زهکشی  ، ذخیره مقداری آب است . این اثر زمانی خیلی مهم می شود که خشک بودن بام باتوجه به اقلیم و شیب بام را هم در نظر داشته باشیم . مطلقا لازم نیست  عمل زهکشی با یک لایه مجزا انجام پذیرد . استفاده از یک لایه خاک  که به اندازه کافی  زهکشی شده باشد  تا آب اضافی بتواند  از طریق آن  بطور موثری  زهکشی شود معمول است  . این  نوع بام سبز، بام سبز  یک لایه ای  خوانده می شود  .مواد زهکشی  که  در بام سبز  بکار می رود   شامل   مواد طبیعی  ، مواد بازیافتی  و  حصیر های زهکشی  مصنوعی می باشد. ساده ترین  مواد  طبیعی  زهکشی  ریگ – سنگریزه  هستند که  منشا  طبیعی دارند و خوب کار می کنند. ارزان بودن  و در صورت استفاده از مواد و مصالح  بومی با  هماهنگی  با  زمین  سایت   هم  موجب  فایده  اقتصادی و هم  با بازگرداندن  مسکن  بی مهرگانی  که پیش از این ساکن آنجا بوده اند در  تنوع زیستی مداخله  می کند .  ازمواد مناسب زهکشی دیگر، در بام سبز می توان به خرده های آجر  گدازه های آتشفشانی (لاوا )  و ماده مصنوعی  (لکا )    LAVA     &  LECA اشارهنمود. گدازه های آتشفشانی  منشا طبیعی دارند اما  لکا  و  آجر  مصنوعی  می باشند.  و در این  روش  بعنوان  مواد بازیافتی  مورد  استفاده قرار می گیرند. این مواد با آنکه منشا مختلفی   دارند   شباهتهای زیادی نیز دارند .  آنها متخلخل   و توانایی  نگهداری آب  و مواد مغذی را  بیشتر از  سنگریزه ها  دارند .  موادی که بتوانند  میزان بیشتری  مواد مغذی را نگهدارندکمترین تراوشات منجر به آلودگی  را به آبراه ها ی بام سبز دارند. مواد زهکشی متخلخل  به نسبت کم وزن ترند و برای بی مهرگان مکان خوبی محسوب می شوند .

 تجارب لندن  نشان می دهد  که حصیر  سدوم  روی لایه ای از آجر خرد شده ،  تنوع زیستی   بی مهرگان آن   (  حشرات  و عنکبوتیان ) در مقایسه با پوشش حصیری پشم سنگ  بیشتر  است .

 تصویر10-11 اجرای سریع بام سبز در سه ساعت

 پشم  سنگ : این ماده  از سنگ های معدنی ساخته می شود  و اغلب جهت عایق بندی  بکار می رود. و یا واسطه رویشی   جهت علف تازه   است .  ریشه های  پوشش گیاهی  بام  می تواند  در آن نفوذ کند  و اصطکاک   بین پشم سنگ   و لایه قیری  بام  موجب  می شود که  در جا  در محل  نصب  گردد.  پشم  سنگ  می تواند  میزان  زیادی  آب  را در  خود  نگهدارد  و  در دوره زمانی طولانی تری   برای گیاه آزاد سازد .  اما  هر  آب  اضافی  دیگری  زهکشی  خواهد شد.   بعنوان  راه حلی  در  رابطه  با  وزن    ،  سبک  وزنی  پشم  سنگ  می تواند آنرا  جانشین  لایه خاک  کند .و گیاهان  مستقیما روی آن رشد خواهند کرد و سنگریزه  در بالای آن جهت جلوگیری  از  کنده شدن  و ور آمدن حصیر  پاشیده می شود. این  راه حل  در دراز مدت  مدت مواد  مغذی  ر ا  برای گیاه  نگهداری نمی کند   لذا گیاهان  باید  کود  داده شوند. به دلایل  محیطی  و  با توجه به  مصرف  انرژی  لازم   است  که  سنگ   تبدیل   به پشم  سنگ  شود .

مواد  فوم  :  این مواد می تواند از بازیافت  صندلی  ماشین  و مشابه  آن ساخته شود .  این  مواد  آب  را   زهکشی  می کند   اما میزان زیادی  آب  و مواد مغذی  را  نمی تواند   نگهداری کند .

 ورقه پلاستیکی  با فنجان  ( گودال ریز  ):  انواع  و اقسام  ورقه های زهکشی  برای بام سبز  و جود  دارد   بعضی ها برای بام سبز  گسترده  که فقط چند سانتیمتر  ضخامت دارند   و بعضی ها  برای بام سبز  متمرکز که دارای لایه ضخیم خاک  می باشند.  ایده  این که  آب  در این  فنجان ها  پس از سرریز  شدن   در سطح  بام  پخش  می گردد  ( با پشم  سنگ   مقایسه  شود  که  در  جایی  که  جاذبه   آب  را  به پایین ترین  لبه های بام  می کشاند  و  تاج  بام   خشکتر خواهد  بود . )   به محض آنکه  فنجان های  پلاستیکی  پر شوندهر آب اضافی  دیگری از  طریق  سوراخهایی  زهکشی  می  شود .   این مواد  زهکشی   حتی از نظر  اجرایی نیز  طراحی  شده   و از  نظر  جابجایی  و نصب  بسیار ساده اند. در  رابطه  با   مضرات آن  می توان گفت  که آنها خیلی خشکند  مواد متخلخل   آهسته تر  خشک  خواهند شد.  گیاهان  را گرم کرده  و شانس  تنظیم  مصرف  آب  متناسب   با دسترسی   به آب   کمتر است و راه  حل  گرانتری  هستند  بویژه  اگر  مصرف   انرژی  تولیدی  آن  نیز  محاسبه  گردد.  از مضرات  دیگر آن   که پلاستیک   از منابع  تجدید ناپذیر   است  .  علاوه  بر   خصوصیات  مشخص   مواد  زهکشی ،  قیمت  ، دسترسی  ،  وزن  ،  هزینه  نصب   و غیره   پس  از  انتخاب  می تواند  متفاوت  باشد.

5 - لایه جلوگیری از فرسایش و لایه صافی : بالای لایه زهکشی یک لایه فیلتر  به شکل روکش الیاف به منظور تثبیت عملکرد زهکشی نصب میشود وقتی حصیر سدوم آماده می خرید این  لایه فیلتر موجود میباشد و بوسیله شبکه نایلونی سه بعدی به کنترل فرسایش خاک کمک میکند و لایه زیر را در محل نگه میدارد . استفاده از لایه جلوگیری از فرسایش به جهت شیب بام بستگی دارد . در مورد  بام های صاف  ممکن است این لایه کنده  شود   .  ( ول شود  )

6 - مواد مقاوم در برابر آتش: از هر خاکی نمی توان به عنوان پوشش بام استفاده کرد . خاک شامل زغال سنگ ( تورب ) یا دارای موجودات ارگانیکی ( میکروبی ) قابلیت انقباض را کاهش می دهند و از نظر آتش سوزی  هم خطرناکند .

 7 - گونه های گیاهی  و تثبیت  :  لازم  است که  گیاهان مناسب  هراقلیمی انتخاب  شود ، خواه  شرایط آن بصورت   دوره ای  خیلی  خشک ، خیلی  گرم،  خیلی  سرد  یاخیلی  متغیر  باشد .  مهمترین  مسئله  در  بام گسترده  دامنه  مقاومتی  پوشش گیاهی  آن است .  چرا که شرایط خشک  در بیشتر اقلیم ها  حاکم  بر این  نوع  بام ها     است . گیاهان   شاداب    گیاهانی   هستند  که در بافت های خود  به مدت طولانی  آب را ذخیره  می کنند   از جمله این گیاهان  سدوم و تعداد کمی  از گیاهان  خانواده  کراکسولاسیا   می باشند.  تعداد کمی از گونه های سدوم  مناسب  برای بام سبز وجود داردکه دارای  رنگ های مختلف  و الگوهای رشد  متفاوتند. در ترکیب  با خزه  رایج ترین  جمعیت  گیاهی  بکار  رفته  در بام های  گسترده  می باشند.در نقاطی  از جهان  که  سدوم به طور طبیعی   وجود ندارد   توسعه بازا ر  بام سبز  به  مبارزه ای  بین   گونه های مقاوم   متناسب  با  اقلیم  محلی  و رستنی های  بومی   بدل  شده است .

 تکنولوژی  بام  سبز بخش  مهمی از  جامعه  پایدار است تولید گونه های خارجی  که همان نقش راز نظرزیستی   برای   زندگی  وحشی بومی  بعنوان  یک  گیاه  بومی   بازی کند مجاز نیست  .

کاشت گونه های گیاهی  با دو روش اجرا میگردد:

1 – استفاده از حصیرهای از پیش آماده

2 – احداث بام سبز بوسیله کاشت جوانه و نشا

 جزییات بام سبز:

بام سبزجهت استفاده دردرازمدت پیش بینی می شود، در واقع بام سبزدارای دو برابر طول عمر در مقایسه با بامهای متعارف و مرسوم است. در رابطه با جزییات بام سبز، همانطور که درتصاویر زیر نشان داده شده است: یک لایه لاستیکی یا پلاستیکی روی بام سنتی پهن می شود در زیر و روی این لایه لاستیکی مواد عایق بندی نظیر پرلیت وجود داردو دربالای لایه عایق بندی یک لایه زهکشی اضافه می گردد. بسته به شیب بام نهایتا یک لایه نازک خاک مخلوط اضافه می شود و روی آن پوشش گیاهی مقاوم در برابر خشکی می کارند.

در این تصاویر جزییات بام سبز از پایین به بالا به ترتیب عبارت است از:

1– دیواره رطوبتی: (محافظ رطوبتی ) : کف بایک بتونه قیری پوشیده شده وسپس 4 میلیمتر پلی استیرین بصورت نمد با مشعل هوای داغ در محل نصب می شود .

2 – عایق بندی: ایزولاسیون پلی استیرین تزریقی که با ازمون ضخامت آن تعیین می شود پهن می گردد.

3 – پوسته بام : یک لایه پوشش ضد آب که با هوای داغ به لبه های بام خوب جوش خورده ، به پیرامون بام بسته می شود . این محصول لاستیکی دربازار موجوداست که دارای حافظه برگشت پذیری است واغلب به فرم اصلی خود برمی گردد و موجب صدمات بعدی خواهد بود. یک  ماده پولیمری ازمحصولات شرکت موجود است که با پشم شیشه پوشیده شده وفرایند غلطک زنی را  خوب تحمل می کند و فاقد حافظه برگشت پذیری است و حرکت ساختاری بدون هیچ نوع  صدمه ای  به بام را دارد .

4 – محافظ زهکشی : 50 – 35 میلیمتر پلی اتیلین ( مواد بازیافتی در دسترس ) همراه با پشم شیشه روی آن. بام باغچه نیزدارای ساختاری مشابه است اما 1 - لایه محافظ زهکشی و 2 – بعضی از مواد آن متفاوت است

5 – محیط کشت رویشی : واسطه رویشی 80 میلیمتری از مواد پوششی دانه دانه ( گرانول ) رویشی بام را برای دریافت پوشش سدوم زمانی که جوانه سدوم روی آن پاشیده می شود و یا حصیر سدوم روی آن پهن می گردد آماده می سازد .

6 – لایه کاشت : معمولا لایه این خاک نازک کمتر از 15 سانتیمتر عمق دارد . گیاهان طبیعی که نیاز به مراقبت کمتر آبیاری کمتر دارند مانند چمن بوته و گونه های خزه برای کاشت مناسب می باشد . پوسته بام که امروزه بکار میرود از 40 سال پیش مرسوم بوده و هنوز اجرا می شود . این بامهامشابه همان بامها  در تمام دنیا با موفقیت نصب گردیده و در شرایط آب و هوایی سخت آزمایش شده اند.

تصویر12-13 جزییات اجرایی بام سبز

 نقش بام سبزدر پایداری معماری وشهرسازی:

بام سبز با اصلاح کردن اثر جزایر گرمایی  وبا صرف هزینه کم  به  سالم سازی  هواو کاهش فاضلاب  می پردازد وازنظر سالم سازی محیط و تامین سلامتی انسان  بسیارمفیداست.

 درروزهای تابستان شهرها تا 7 درجه  از حومه خود گرمتر  بوده   و محفظه ای  پر دود  می باشند  ترمیم سلامتی عمومی  و تقاضای انرژی بیشتر  از جمله مشکلاتی هستند  که تحت نام اثرات جزایر گرمایی معروفند .  با جانشینی بام های تیره جاذب گرما ،   با بام های پوشیده از گیاهان وعلف ها دما ی شهر تاحد زیادی کاهش می یابد.

 فاضلاب آلودگی ها ی خطر ناکی رابا خود حمل می کند، ازجمله آنها مواد فلزی سنگین و خطرناکی است که ازسطوح موزاییکی  وپشت بام  وارد آبراهه ها می شود. بام سبزاین اثر منفی را با جذب 75%  آب باران کاهش می دهد.

مهمترین اثر ابزاری  سیستم های بام سبز  این است که در مراکز شهرها شناسانده شود .  بام های چمنی  در خانه های روستایی اسکاندیناوی  در طی قرن ها  با بخش شهری سازگار شده است  واین ایده  راه عملی  اصلاح مشکلات سلامتی  انسان  ومحیط  را مطرح نمود. بام سبزراه حل  جذاب معمارانه  زیبا  و قابل پیش بینی جهت اداره کردن  مشکلات اکولوژیکی  اظطراری  در مراکز شهر ها  می باشد.

امروزه انجمن های هوادارساختمان های پایداردررویارویی  با رویکرد جدیدی به نام کاربرد  بام سبزهستند. در زمینه انرژی واقتصاد اثرات مثبت زیر را داریم :

1 – اثرات  سرمایشی : بام سبز از چندین روش جهت ذخیره انرژی ساختمان کمک می کند .  اساسا نیاز به سرما در تابستان  را کاهش می دهد.  بام پوشیده از قیرنفتی  سیاه  بآسانی  دما را  تا 80 درجه سانتیگراد  در تابستان  می رساند .  وقتی که  بام بوسیله  لایه ای از خاک  و گیاهان سایه دار پوشانده شوددمای سطح  معمولا  از محیط اطرافش  بالاتر نخواهد شد  . بعلاوه   گیاهان  و خاک همراه  با تبخیر  اثر برودتی داشته و هوای مرطوب  تنفس  را راحت تر می سازد.

2- عایق کاری  وکاهش سرمای باد زمستانی : در زمستان لایه خاک   یک عایق کاری اضافی محسوب می شود.  در اقلیم های مشابه اسکاندیناوی  خانه ها بخوبی عایق کاری می شوند   .  اما  در اقلیم گرمتر با انواع بام سبز بویژه  بام سبز با ضخامت های  مختلف خاک   می توان نیاز به  گرمای ساختمان را کنترل  نمود .  این موضوع خیلی کم  مورد مطالعه قرار گرفته  اما این حفاظ حرارتی  ارزش اقتصادی مخصوصی   در کاهش  سرمای باد  دارد.

افزایش عمر متوسط بام : راه دیگری  که بام سبز موجب ذخیره  پول  و انرژی می گردد این است که بام سبز  از پوسته بام  حفاظت  می کند .  آب بندی  بام  مٍثلا با قیر  عمر متوسطی  در حدود 25  سال  دارد . بعد ازآن  نیاز به تعویض است  و دلیل آن  اشعه فوق بنفش  می باشد که سطوح را شکننده  می سازد و سپس انقباض  و انبساط   در اثر نوسانات حرارتی  همراه با فقدان الاستیسیته  موجب  تر ک (شکاف )  در فرم پوسته می شود.  دمای خیلی زیاد بالای 60  درجه  سانتی گراد  موجب فرسوده شدن  پوسته  می شود.  بام سبز علاوه بر حفاظت از لایه آب بندی از اشعه  فوق بنفش  و افزایش مفرط  دما ، موجب  افزایش  طول عمر متوسط  بام تا 60  سال  خواهد شد.  به این ترتیب  مواد ، انرژی   و پول  ذخیره شده   و ضایعات  کمتری  تولید می شود.

 4- قابهای خورشیدی  : در پروژه های ساختمانی  همساز  با محیط   بین انتخاب  بام  به عنوان سطحی  برای قاب های خورشیدی  و تولید انرژی   و یا نصب  بام سبز ، سطحی   با اثرات مثبت  محیطی  و تنوع زیستی   تصمیم گیری شود. در واقع به نظر میرسد  که اثر مثبت  قاب های خورشیدی   و تنوع زیستی   را در یک بام  تواما  می توان  داشت .  تنوع زیستی   از طریق  نور و سایه  تولید شده  با قاب های خورشیدی  با ایجاد یک میکرو اقلیم  موزائیکی   مفید خواهد بود. از طرفی دیگر  قاب های خورشیدی دارای دمای محیطی کمتری  در مقایسه با بام پوشیده از قیر سیاه  جهت  پوشش گیاهی  اطراف خود هستند  .

 تصویر14- بام سبز وقابهای خورشیدی

معماری پایدار

 5 - موادبازیافتی و حمل و نقل : محدوده وسیعی از  مواد  بوسیله پیمانکاران نصب  بام سبز پیشنهاد می شود  که گاهی  با توجه به عملکرد  ، شرح آن ضروری به نظر می رسد .چند نکته قابل ملاحظه عبارتست از :

مواد شیمیایی: موادشیمیایی شامل هرماده آفت کش یاحفاظ ریشه ای می شود.  آیااین یک پیشنهاد همساز با محیط است ؟

مواد بازیافتی: آیا مواد زهکشی  از منابع تجدید پزیرند و یا از مواد بازیافتی  هستند ؟

پلاستیک  : پلاستیک مسکن طبیعی بدی برای بی مهرگان  است   و برای حفظ مواد مغذی  پتانسیلی ندارد. روش سریع خشک کردن  در پلاستیک بیش از یک شوک  به سیستم ریشه ای  گیاه در مقایسه با مواد دارای خلل و فرج  است  و  همینطور پلاستیک  یک منبع تجدید پذیر نیست و در تولید آن  انرژی زیادی نیز  مصرف می گردد.

حمل و نقل  : چه مسافتی  برای جابجایی  لایه زیری   و سایر مصالح بام  سبز بایدطی شود ؟

گیاهان  : آیا گیاهان  بومی اند  یا  گونه های وارداتی هستند ؟

این ملاحظات  در مقابل وزن و سنگینی  هزینه ها ، ضمانت نامه ها وانگیزه پروژه ، نگهداری   و وزن  خود بام  وغیرو با هم  مقایسه  شوند تا ترکیب  مناسبی  همساز با محیط و کارآتر انتخاب گردد.

6  -  سیلاب  : یکی از مهمترین  اثرات  بام سبز   توانایی حفظ و نگهداری  آب  باران   در هنگام  طغیان ها است  ناودانی ها  و مجاری فاضلاب  در شهر ها  باید آنقدر  بزرگ باشند که حریف مقادیر زیاد آبی که  فرو می ریزد  باشند .  هرچه سطوح ساخته شده  از مواد سخت  تر  و رطوبت ناپذیر تر  باشند   آب کمتری میتواند بطور طبیعی در خاک نفوذ کند  ، به این معنی که مجاری  فاضلاب  بار سنگین و سنگین تری  را دریافت می کنند  .  برای تاسیسات گند زدایی  آب  این مشکل بزرگی  است  چون  آنها باید  به همان اندازه که به مجاری  فاضلاب  می اندیشند    به آب باران نیز توجه کنند .  اگر آب  مجاری فاضلاب  بوسیله  باران شدید  خیلی رقیق  شود  فرآیند های شیمیایی و میکرو بیولوژیکی  حساس  دچار اختلال  خواهند شد ،  و برگشت  تعادل مستلزم  صرف هزینه ی    زمان  و پول  است   و ضمنا  برای  مجاری  فاضلاب   ترمیم نشده  باید امکان  دریافت  وکشش  بوجود آید . از آنجا که سطح بام  جایی است که باران  زیادی  روی آن می ریزد   باید  در همانجا  به آن توجه شود . مقدار زیادی آب  روی بام سبز می ماند   و خاک  خیس  خورده  مورد استفاده گیاهان  قرار  میگیرد  و سپس  تبخیر  می شود   ، بنابراین  هرگز   به زمین نمی رسد   اگر باران بیشتری  در زمان کوتاهتر ببارد  بام سبز   با آب اشباع خواهد شد  .  تمام آب همزمان زهکشی نمی شود  ، معذالک اغلب   کمی تاخیر   وجود دارد  تا تمامی آب اضافی  همزمان زهکشی شده  و از حالت  طغیان   خارج  گردد.

7  -   ساختار   :   دامنه  تکنیکهای توسعه یافته ای  برای بام های سبز مدرن  وجود دارد   ، که شامل  مواد  زهکشی  -  لایه  زیری  ( خاک  به معنی  و سیع  آن ) -  انتخاب  انواع  گونه های  گیاهی    و متد  های  احداث  می باشد  .  برای  هر پروژه بام سبز  شرایط  سایت  متفاوتی  وجود  دارد و اهداف  و انگیزه ها نیز حاکم بر  انتخاب  مواد  و روش های احداث  خواهد بود . لذا در صورت طرحریزی  ساخت  یک بام سبز   به دوبخش  زیر  بدقت  توجه شود :

 بدانید چه می خواهید  و امکانات چیست ؟  نتیجه بهتری خواهید گرفت .

8 – اهداف و انگیزه ها : اکر به سودمندی های مختلف  بام سبز نگاهی بیفکنید   دامنه  وسیعی از فوایدی  که پشت آن است  را خواهید دید .  اغلب  آنها  می توانند  در یک بام  به تنهایی  ترکیب شوند . اگرچه انتخاب  مواد معین  عملکرد معینی را  فراهم می سازد .

زیبای شناسی  :  اساسا انگیزه احداث  بام سبز می تواند  زیبایی  شناسی باشد  و این عملکرد  عموما  ناسازگاری  باعملکردهای بام سبز ندارد . اگر منظوراز احداث، زیبایی است نیاز به نگهداری زیاد  خواهد بود  که  هزینه خیلی گرانی  را  به همراه خواهد داشت . ولی بام های جالبی  وجود دارند  که  با هزینه اضافی  خیلی کمتر  قابل دستیابی هستند و نیاز به نگهداری اضافی ندارند.

رفاه  : سیمای سلامتی   و ارزش  رفاه یک باغ  سقفی  بطور مستقیم   وابسته به  مواد و مصالح  انتخاب شده  نیست  اما  توجه به کاربرد  نسخه هایی  شبیه به باغ  که با لایه خاک ضخیم تری قابل دستیابی است را همچنان  در نظر داشته باشید .

سیلاب  :  پروژه های  بام سبز  زیادی   اساسا با  انگیزه   حل مسائل  ناشی از باران  وجود  دارد . جهت نگهداری آب  تا حد امکان باید   به لایه ضخیم تر  خاک  و مواد زهکشی  که می توانند  میزان زیادی آب  را نگهداری  کنند  در نظر داشته باشید  مثل  پشم سنگ

این ماده همچنین  تنوع گونه های گیاهی در سقف راافزایش می دهد ( صرف نظر از وزن  ) این ماده  بر روش های نگهداری   بام اثر گذاشته  وهمچنین   احتمال آتش سوزی  را کاهش  می دهد.

 9 – اکولوژی – تنوع زیستی و محیط  :  ازآنجا که  بام سبز توان بالقوه  ای  در تامین  مسکن  جانداران دارد   در زمینه شهرهای   بایر باهمکاری  مجتمع های صنعتی بزرگ  ، اثرات جمعیت مصرف کنند ه  با نصب  بام  زیستی   بویژه طراحی شده  در زمینه  تنوع   زیستی  و محیطی سبک  خواهد شد . ( کاهش می یابد ) . در این حالت  انتخاب  مواد و مصالح   تا حد امکان  طبیعی   یا دست کم  بازیافتی  و ملاحظات لازم درانتخاب گونه های  گیاهی  بومی   یا حداقل  متناسب  با  اکوسیستم  قابل تصور خواهد بود.  لایه های  زیرخاک مناسب برای زیست بی مهرگان  را بکاربرید.

 تصویر15- بام سبز درمرکز شهری واترلو ، اجراتوسط گروه زرو فلور

 نتیجه گیری:

باپیشرفت روزافزون شهرنشینی وافزایش بی رویه جمعیت وبه تبعیت ازآن تعددوسایل نثلیه وکاربرد بیش ازحدانرژیهای فسیلی، گسترش ساخت وسازهای انجام شده جهت اسکان وتامین نیاز شهروندان، باالکوهای بعضا کلیشه ای وغیر استاندارد، شاهد ناپایداری ومعضلات زیسات محیطی در بسیاری از کلان شهرها در کشورهای توسعه یافته می باشیم.  در این میان به نظر می رسد کهدر جهت ارتقای کیفیت زیست محیطی وپایداری هرچه بیشتر معماری وشهرسازی معاصر، می توان از بامهای سبز استفاده نمود. بام سبز با فوائدی چون:

1 – بهبود کیفیت هوا تا 85% ذرات گرد و غبار می تواند تصفیه شود .

2 – درجه حرارت خنکتر و رطوبت بیشتر از طریق تبخیر طبیعی

3 – جمع آوری 30 تا 100 درصد بارش سالانه از طریق زهکشی

4 – بام سبز قابل رویت منظره باصفای زیبایی فراهم می سازد

5 – کاهش نیاز به شیوه های مدیریتی فاضلاب

6 – کاهش هزینه های گرمایشی و سرمایشی

7 – افزایش طول عمر بام های سنتی که با چمن پوشیده شده اند .

8 – جانشینی فضای باز در جایی که اکنون سازه قرار می گیرد .

می تواند به صورت یک دستورالعمل اجرایی در ساختمان سازی آمده ودر جهت استفاده از انرژی های پاک وتوجه به محیط زیست و ساکنان آن در گستره زمانی  نامحدو د به پایداری هر چه بیشتر معماری وشهرسازی بینجامد.

 منابع: